TOSHKENT, 10-oktyabr. /"Dunyo" АА/. Tashqi siyosiy tadqiqotlar va xalqaro tashabbuslar markazi bosh ilmiy xodimi Shahodat Hoshimova "Dunyo" АА uchun sharhida Markaziy Osiyo davlatlari va Rossiya o'rtasidagi munosabatlarning holati va istiqbollarini izohladi.

– Shu hafta Dushanbeda Markaziy Osiyo davlatlari va Rossiya rahbarlari ishtirokidagi yirik siyosiy tadbirlar bo'lib o'tdi. Ikki tomonlama uchrashuvlar va MDH Davlat rahbarlari kengashi yig'ilishidan tashqari, "Markaziy Osiyo – Rossiya" ikkinchi sammiti ham o'tkazilmoqda.

Ushbu xalqaro tadbirlar arafasida Toshkentda yetakchi ekspertlarga Markaziy Osiyo va Rossiya o'rtasidagi sheriklikni chuqurlashtirish masalalarini muhokama qilish imkonini beruvchi tahlil markazlari forumi o'tkazildi. Konstruktiv muloqot va mazmunli almashinuv bugungi kunda talab yuqori bo'lgan loyihalarni amalga oshirish uchun zarur shart-sharoitlar va istiqbollarni atroflicha o'rganish imkonini berdi.

Yangi format: "Markaziy Osiyo Plyus"

Rossiya ko'p o'n yillar davomida Markaziy Osiyo davlatlari bilan integratsion aloqalarni faol qo'llab-quvvatlab keladi va bu tasodif emas. Rossiya an'anaviy ravishda mintaqa mamlakatlari uchun asosiy sheriklardan biri bo'lib kelgan. MDH, YeOII va KXShT kabi tashkilotlar turli sohalarda o'z manfaatlarini ilgari surish uchun tomonlar kuchlarini birlashtirgan holda o'zaro hamkorlikning asosiy platformalariga aylandi.

Biroq, so'nggi jadal o'zgarishlar fonida mavjud mexanizmlar qanchalik yangi vazifalarni hal qiladi, degan savol tug'iladi. Bu mulohazalar "Markaziy Osiyo-Rossiya" formati kun tartibini belgilashga yordam beradi.

2022-yilda Ostona shahrida bo'lib o'tgan davlat rahbarlarining birinchi sammiti Rossiya va Markaziy Osiyo davlatlari o'rtasidagi hamkorlikni mustahkamlashda muhim bosqich bo'ldi. 

Ta'kidlash joizki, sammit diplomatik munosabatlar o'rnatilganining 30 yilligiga to'g'ri keldi, bu davlatlar o'rtasidagi sheriklik munosabatlari yetukligi ramzi hisoblanadi. Uchrashuv iqtisoddan tortib xavfsizlikgacha bo'lgan asosiy yo'nalishlarda mintaqaviy o'ziga xosliklar nuqtai nazaridan hamkorlikni yanada rivojlantirish uchun asos yaratdi.

O'zaro hamkorlikning asosiy yo'nalishlari: sanoat kooperatsiyasini rivojlantirish, sarmoya kiritish, yangi ishlab chiqarishlarni tashkil etish, oziq-ovqat xavfsizligi masalalarini hal etish bo'yicha qo'shma hujjatning qabul qilinishi eng muhim natijalardan biri bo'ldi, bu esa global iqtisodiy o'zgarishlar sharoitida ayniqsa dolzarbdir. Bu mavzular Dushanbedagi sammitda muhokamaga asos bo'ldi.

O'zaro hamkorlikning asosiy yo'nalishlari: sanoat kooperatsiyasini rivojlantirish, sarmoya kiritish, yangi ishlab chiqarishlarni tashkil etish, oziq-ovqat xavfsizligi masalalarini hal etish bo'yicha qo'shma hujjatning qabul qilinishi eng muhim natijalardan biri bo'ldi, bu global iqtisodiy notinchlik sharoitida ayniqsa dolzarbdir. Bu mavzular Dushanbe sammitidagi muhokamalar asosini tashkil etdi.

Ikkinchi sammitda yetakchilar savdo-iqtisodiy, sarmoyaviy va gumanitar aloqalarni mustahkamlash, mintaqada barqarorlik va xavfsizlikni ta'minlash bo'yicha birgalikdagi sa'y-harakatlarga e'tibor qaratdi.

Xususan, O'zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoev uzoqni ko'zda tutuvchi bir qancha muhim tashabbuslarni ilgari surdi. Uglevodorodlarni qidirish va qayta ishlash, shuningdek, energiya tejash va yashil texnologiyalar sohasidagi hamkorlikni kengaytirish shular jumlasidandir. Аtom energetikasi bo'yicha Mintaqaviy kompetentsiyalar markazini tuzish va mintaqa mamlakatlarida Skolkovo filiallarini tashkil etish taklifi uzoqni ko'zlagan g'oyadir.

Prezident, shuningdek, yagona tarmoq asosini shakllantirish orqali transport-logistika infratuzilmasini rivojlantirish zarurligini ta'kidladi.

Ta'lim va fan sohasida ilmiy-texnik salohiyatni birlashtirish, shuningdek, yosh tadqiqotchilar uchun grantlar ajratish maqsadida "Kelajak muhandislari" konsortsiumini tashkil etish tashabbusi ilgari surildi.

Har yili o'tkazilishi rejalashtirilayotgan Markaziy Osiyo va Rossiya xalqlari madaniyati festivali gumanitar aloqalarni mustahkamlashda muhim voqea bo'lishi mumkin.

Sammit yakunlari bo'yicha yakuniy kommyunike va 2025-2027 yillarga mo'ljallangan qo'shma harakatlar rejasi imzolandi. 

Xulosa o'rnida ta'kidlash joizki, davlat rahbarlarining uchrashuvi Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan Rossiya o'rtasidagi hamkorlikni chuqurlashtirishda muhim bosqich bo'lib, iqtisodiyot, xavfsizlik va madaniyat sohalarida o'zaro manfaatlarni rivojlantirishga qaratilgan.

Markaziy Osiyoning strategik ahamiyati

Markaziy Osiyo yirik global markazlardan uzoqda joylashganiga qaramay, jahon siyosati va iqtisodiyotida tobora ortib borayotgan ahamiyat kasb etayotgan mintaqadir. Buning asosiy sabablaridan biri uning tabiiy resurslari, strategik joylashuvi va demografik dinamikasining o'ziga xos uyg'unligidir.

Mintaqa ta'sirchan iqtisodiy o'sish sur'atlarini namoyish etmoqda. Masalan, so'nggi besh yilda beshta davlatning umumiy yalpi ichki mahsuloti 1,5 barobar o'sib, 347 milliard dollardan 520 milliard dollarga yetdi.

Markaziy Osiyo uglevodorodlar, nodir yer metallari va boshqa strategik ahamiyatga ega resurslarning ulkan zahiralariga ega. "Yashil" rivojlanishga global tendentsiya va energetika inqirozi sharoitida mintaqaning xalqaro investorlar uchun jozibadorligi ortib bormoqda.

Masalan, Qozog'iston neft zaxiralari bo'yicha dunyoda 12-o'rinni egallagan bo'lsa, Turkmaniston gaz zaxiralari bo'yicha dunyoda yetakchi o'rinlardan birini egallab, to'rtinchi o'rinni egallaydi.

Neftь va gazdan tashqari, Markaziy Osiyo dunyodagi eng katta uran zaxiralariga ega, bu esa uni global atom energetikasi kontekstida yanada muhimroq qiladi.

Tabiiy resurslar mintaqaning yagona boyligi emas. Markaziy Osiyo qit'aning ikki muhim qismini – Yevropa va Osiyoni bog'lovchi strategik geografik joylashuvni egallaydi. Bu mintaqani Sharq-G'arbiy va Shimol-Janub yo'nalishlari bo'ylab global logistika tarmog'ining asosiy bo'g'iniga aylantiradi.

Shu bilan birga, Markaziy Osiyo noyob demografik va madaniy salohiyatga ega. Statistik ma'lumotlarga ko'ra, hozirda mintaqa aholisi 80 million kishidan oshadi va u o'sishda davom etmoqda. Mintaqa aholisining o'rtacha yoshi taxminan 26 yoshni tashkil qiladi, bu uni dunyodagi eng yosh mintaqlardan biriga aylantiradi. Ko'pgina rivojlangan davlatlar aholining qarishi muammosiga duch kelayotgan bir paytda, Markaziy Osiyoning dinamik o'sishi strategik salohiyatni ifodalaydi.

Rossiyaning Markaziy Osiyodagi roli

Rossiya mintaqaviy barqarorlik va barqaror rivojlanishni mustahkamlashga qaratilgan loyihalarni qo'llab-quvvatlab, energetika va logistikadan tortib fan, texnologiya va gumanitar sohalargacha bo'lgan ko'plab sohalarda hamkorlikni izchil kengaytirib, Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun ishonchli hamkor bo'lib qolmoqda.

So'nggi bir necha yil ichida Rossiya-Markaziy Osiyo savdosi sezilarli darajada o'sdi. Masalan, Qozog'istondan Rossiyaga eksport uchdan bir, O'zbekistondan qariyb ikki barobar, Qirg'izistondan esa 4,5 barobar oshdi. Mintaqada Rossiya ishtirokidagi 24 ming kompaniya faoliyat yuritmoqda. Jami investitsiyalar 38 milliard dollarga baholanmoqda.

Mamlakatlar o'rtasidagi hisob-kitoblarda milliy valyutalardan foydalanish sezilarli darajada oshdi — hozirda savdo operatsiyalarining yarmidan ko'pi dollarsiz amalga oshirilmoqda, Turkmaniston bundan mustasno, bu ko'rsatkich 24 foizni tashkil etadi.

Rossiya janubiy koridor (Xalqaro Shimoliy-Janubiy transport koridori) kabi yangi savdo yo'llarini faol rivojlantirmoqda, bu mintaqa uchun qo'shimcha imkoniyatlar ochadi. 2024 yilda Rossiya sarmoyasi ishtirokida O'zbekiston va Qirg'izistonda temir yo'llarni modernizatsiya qilish va logistika ob'ektlarini qurish bo'yicha kelishuvlar imzolandi.

Rossiya uchun Markaziy Osiyo nafaqat iqtisodiy, balki harbiy-strategik ham ustuvor ahamiyatga ega. Moskva mintaqa davlatlari bilan harbiy va harbiy-texnikaviy hamkorlik bo'yicha qator yangi shartnomalar imzoladi.

Masalan, 2022-yil may oyida Qozog'iston bilan mudofaani birgalikda rejalashtirish, kadrlar tayyorlash va axborot almashish bo'yicha kelishuv kuchga kirdi. 2023-yil oktyabrь oyida Qirg'iziston Rossiya bilan xavfsizlikni kuchaytirish uchun Kant aviabazasidan foydalanishni nazarda tutuvchi qo'shma havo mudofaa tizimini yaratish bo'yicha kelishuvni ratifikatsiya qilgan. 2023-yil noyabrida Rossiya KXShTning mintaqaviy havo hujumidan mudofaa tizimini yaratish doirasida Tojikistonga S-300 zenit-raketa komplekslarini yetkazib berdi.

Rossiya va Markaziy Osiyo hamkorligining bir xil darajada muhim jihati gumanitar va madaniy sohadir. Rossiya universitetlari Markaziy Osiyodan kelgan talabalarga stipendiya va grantlar ajratadi. Ta'lim almashinuvi va qo'shma tadqiqotlar o'zaro tushunishni mustahkamlashga va mintaqada inson kapitalini rivojlantirishga yordam beradi.

Madaniy hamkorlik ham faol rivojlanmoqda. Festivallar, ko'rgazmalar, madaniy kunlar xalqlar o'rtasidagi aloqalarni mustahkamlashga, uzoq muddatli hamkorlik uchun mustahkam zamin yaratishga xizmat qilmoqda. Rossiya, shuningdek, Markaziy Osiyo mamlakatlarida sog'liqni saqlash va ta'limni yaxshilashga qaratilgan ijtimoiy loyihalarni amalga oshirishda yordam ko'rsatmoqda.

Xulosa

Markaziy Osiyoning strategik ahamiyati va Rossiyaning mintaqadagi an'anaviy hamkor sifatidagi muhim roli "Markaziy Osiyo – Rossiya" formatida har tomonlama hamkorlikning yangi, moslashuvchan mexanizmini ishlab chiqishga xolisona yordam beradi.

Shu munosabat bilan ishonch va to'liq o'zaro anglashuv muhitida o'tgan Prezidentlar sammiti nafaqat global va mintaqaviy munosabatlarning bugungi holatiga baho berish, balki olti davlatning qardosh xalqlarining xavfsizligi, barqaror rivojlanishi va farovonligini ta'minlash bo'yicha birgalikdagi sa'y-harakatlarni chuqurlashtirish bo'yicha umumiy maqsadlarni ham muhokama qilish imkonini berdi.