ТОШКЕНТ, 25 август. /"Дунё" АА/. 27-29 август кунлари 60 дан ортиқ мамлакатлардан келган мутахассислар камбағаллик муаммосининг мураккаб жиҳатларини муҳокама қилиш учун йиғилишади, деб хабар бермоқда "Дунё" АА мухбири.

БРМнинг 1-мақсади — 2030 йилга келиб бутун дунё бўйлаб камбағалликнинг ҳар қандай шаклига барҳам беришдан иборат. Геосиёсий беқарорлик, таъминот занжири ва озиқ-овқат тармоғидаги узилишлар билан боғлиқ муаммолар кўплаб ривожланаётган мамлакатлар ўз мақсадларига эришиш учун енгиб ўтишлари керак бўлган асосий тўсиқларни ифодалайди. Ушбу муаммолар тараққиётни секинлаштириши, иқтисодий ва ижтимоий ривожланишга жиддий тўсиқларни келтириб чиқариши мумкин. Бу жараёнда камбағаллик сабабларини аниқлаш, уларнинг таъсирини баҳолаш ва ҳар бир аниқ мамлакатда уларни бартараф этиш чораларини кўриш муҳим рол ўйнайди.

Шу мақсадда ҳар бир мамлакатда камбағалликни унинг хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда батафсилроқ баҳолаш учун 2010 йилда Оксфорд камбағалликка қарши курашиш ва инсон капиталини ривожлантириш ташаббуси (OPHI) ва БМТ Тараққиёт дастури томонидан ишлаб чиқилган Глобал кўп ўлчовли камбағаллик индекси жорий этилди. У аҳоли дуч келадиган камбағалликнинг тарқалиши ва интенсивлигини баҳолаш учун соғлиқни сақлаш, таълим ва турмуш даражаси кўрсаткичларидан фойдаланади. MPI аҳолининг камбағаллик индексини алмаштирди, у 100 дан ортиқ ривожланаётган мамлакатларда аллақачон қўлланилган ва Инсон тараққиёти индекси (HDI) билан биргаликда Инсон тараққиёти ҳисоботида нашр этилган.

2013 йилда 63 мамлакат ва 30 дан ортиқ халқаро ташкилотларни бирлаштирган Кўп ўлчовли камбағаллик бўйича Глобал ҳамкорлик тармоғи (Multidimensional Poverty Peer Network (MPPN) ташкил этилган бўлиб, у сиёсатчиларга кўп ўлчовли камбағалликни баҳолашда, уни камайтириш бўйича янада самарали чора-тадбирларни ишлаб чиқишда ёрдам беради. Ушбу тармоқ доирасидаги йиллик учрашувлар Берлин (2014 й.), Картахене (2015 й.), Акапулько (2016 й.), Пекин (2017 й.), Йоханнесбург (2018 й.), Маэ (2019 й.) ва Сантьягода (Чили) 2021 йилда бўлиб ўтган. Шу каби учрашув жорий йилда Ўзбекистонда ҳам бўлиб ўтади.

Ўзбекистонда камбағалликни қисқартириш траекторияси

Ўзбекистон камбағалликни қисқартириш масалалари билан фаол шуғуллана бошлади. Камбағаллик биринчи марта Президентнинг 2020 йилдаги Мурожаатномасида мамлакат учун ўта муҳим масала сифатида расман тан олинди. Ўша пайтда 6 миллионга яқин одам камбағал бўлиб, меҳнатга лаёқатли аҳолининг 41% норасмий секторда банд эди.

"Ижтимоий ҳимоянинг ягона реестри" ахборот тизимининг яратилиши аҳолини ижтимоий қўллаб-қувватлашни сезиларли даражада кучайтириш имконини берди. 2017 йилда ижтимоий ёрдам олган оилалар сони 500 мингни ташкил этган бўлса, 2023 йилга келиб бу кўрсаткич 2,3 миллионга етган. 2018 йилдан 2023 йилгача ижтимоий нафақалар бўйича харажатлар 3,7 баробарга сезиларли даражада ошди.

Янги иш ўринлари яратиш мақсадида тадбиркорликни ривожлантиришни қўллаб-қувватлаш орқали камбағаллик муаммосини бартараф этиш учун "Ҳар бир оила – тадбиркор" ҳамда "20 минг тадбиркор ва 500 минг малакали мутахассис" дастурлари ишга туширилди. Шунингдек, ўз бизнесини йўлга қўяётган аёлларни рағбатлантириш ва қўллаб-қувватлаш мақсадида тадбиркор аёлларга ҳам алоҳида ёрдам кўрсатилмоқда.

2022 йилда энг кичик маъмурий бирлик – маҳаллалар даражасида камбағалликни камайтириш ва тадбиркорликни қўллаб-қувватлашга қаратилган "Маҳаллабай" миллий тизими жорий этилди, уларнинг сони мамлакатимизда қарийб 9,4 мингтани ташкил этади. 2022-2024 йилларда тизим томонидан 977,6 мингта оилавий тадбиркорлик лойиҳаларига 1,7 миллиард доллар миқдорида микрокредитлар, шунингдек, 152 минг нафар аҳолига қарийб 52 миллион долларлик субсидиялар ажратилди. Ушбу тизимнинг жорий этилиши туфайли 2021 йил бошидан буён Ўзбекистонда камбағаллик даражаси 17 фоиздан 11 фоизга сезиларли даражада камайди. Деярли 2 миллионга яқин одам камбағалликдан чиқарилди.

Кўп ўлчовли камбағалликни ҳисобга олиш зарурати

Ўзбекистонда камбағалликни қисқартириш бўйича олиб борилаётган саъй-ҳаракатлар давомида ҳукумат камбағаллик омиллари ва мезонларини аниқроқ ҳисобга олиш заруратига дуч келди, бу эса, бир томондан, камбағалликни келтириб чиқарувчи омилларга қарши янада мақсадли курашиш, бошқа томондан, ёрдам олувчилар доирасини янада манзилли аниқлаш ва аҳолининг энг эҳтиёжманд қатламига мақсадли ёрдам кўрсатиш имконини беради.

Шу боис, камбағалликка қарши янада самарали курашишга имкон берувчи воситалар ва услубларни такомиллаштириш мақсадида Ўзбекистон ҳукумати БРМ 1 га мувофиқ камбағалликни бартараф этиш ишидаги ривожланишни жадаллаштириш воситаси сифатида кўп ўлчовли камбағаллик концепциясини расман тан олди, чунки пул кўрсаткичлари қаторида камбағалликнинг кўп ўлчовли кўрсаткичларидан фойдаланиш эҳтиёжманд шахсларни янада самарали баҳолаш ва тегишли аралашув чораларни ишлаб чиқишга хизмат қилади.

Ушбу йўналишда Ўзбекистонда биринчи марта Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази (CERR), БМТТД, Оксфорд ташаббуси, UNICEF ва UNICEF Innosenti институти ҳамкорлигида амалга оширилаётган Кўп ўлчовли камбағаллик индексини ўлчаш лойиҳаси бошланди. Ҳозирги кунда кўп ўлчовли камбағалликни ўлчаш методологияси кўп ўлчовли ва пул кўрсаткичларини ҳисоблаш учун Ўзбекистон Статистика агентлигининг уй хўжаликлари бюджети сўровномаси билан интеграция қилинмоқда.

Хорижий баҳолаш

Париж Иқтисодиёт мактабида (Paris School of Economics) Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази (Марказ) директори томонидан Кўп ўлчовли камбағаллик индекси тақдимотида Марказ тадқиқотининг биринчи натижаларини тақдим этилди. Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази томонидан тақдим этилган таҳлиллар шуни кўрсатдики, таълим, озиқ-овқат хавфсизлиги ва бандлик соҳасидаги муаммоларни ҳал этиш Ўзбекистонда кўп ўлчовли камбағаллик даражасини янада пасайтиришнинг муҳим йўналишлари ҳисобланади. Ушбу соҳалардаги муаммоларни мақсадли ҳал қилиш аҳолининг заиф қатламлари орасида кўплаб маҳрумликларни камайтириш учун юқори салоҳиятга эга.

Иқтисодиёт бўйича Нобель мукофоти лауреати Абҳижит Банержи Ўзбекистондаги ислоҳотларнинг баҳоларини шарҳлаб, Ўзбекистоннинг қашшоқликка қарши кураш ёндашувининг асосий хусусияти - унинг юксак манзиллилиги ва индивидуаллигини таъкидлаб, "Ўзбекистондаги "Маҳаллабай" тизими ҳар бир муҳтож оила учун қашшоқликдан қутулиш учун ўзига хос рецептга эга" эканлигини таъкидлади. Тадбир якунлари бўйича Ўзбекистонда қашшоқликни камайтиришнинг миллий модели ривожланаётган мамлакатларга тарқатишга лойиқ муваффақиятли мисол сифатида тан олинди.

Ўзбекистондаги ислоҳотлар баҳоларини шарҳлар экан, камбағал оилаларнинг кўпқирралилигини қайд этди ҳамда "дунёда камбағал оилалар кўп, бироқ ҳар бир оиланинг ўзига хос камбағаллик тарихи борлигини" алоҳида таъкидлаб ўтди. У Ўзбекистоннинг камбағаллик билан курашга ёндашувидаги асосий ўзига хослигини ажратиб кўрсатди. Унинг фикрига кўра, бу – унинг юқори даражада манзиллилиги ва индивидуал характерга эгалигидир. Шунингдек, таниқли эксперт "Ўзбекистондаги "Маҳаллабай" тизими ҳар бир муҳтож оилани камбағалликдан олиб чиқиш бўйича ўзининг ноёб рецептига эга"лигини эътироф этди. Тадбир якунлари бўйича Ўзбекистондаги Камбағалликни қисқартиришнинг миллий модели ривожланаётган мамлакатларда оммалаштиришга лойиқ муваффақиятли намуна сифатида эътироф этилди.

Лондонда Оксфорд университетининг фанлараро тадқиқот марказида Ўзбекистоннинг аҳоли турмуш даражасини ошириш ва камбағалликни камайтириш бўйича ташаббуслари ҳам намойиш этилди. Семинарда камбағалликни камайтириш бўйича фундаментал ишланмалар ва амалий ишланмалар, жумладан, Марказ томонидан ҳисобланган Кўп ўлчовли камбағаллик индекси натижалари тақдим этилди, бу эса қишлоқ жойларда камбағалликнинг кенг тарқалганлигини кўрсатади, шунингдек, уй хўжаликларида сезиларли гендер фарқларини аниқлаш имконини беради.

Камбағалликка қарши кураш ва инсон тараққиёти бўйича Оксфорд ташаббусининг директори Сабина Алькайр "Натижаларни баҳолаш бўйича тақдим этилган саволлар амалга оширилаётган ислоҳотлар муваффақиятини белгилаб берди. Ўзбекистонда камбағалликни ўлчашнинг монетар ва кўп мезонли кўрсаткичлари, шу жумладан, OPHI Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази билан биргаликда ишлаб чиқиш бўйича ишлаш шарафига муяссар бўлган Кўп мезонли камбағаллик индекси кўриб чиқилди". Ушбу учрашувда халқаро экспертлар томонидан Ўзбекистон тарафидан тақдим этилган ташаббуслар комплекслиги ва камбағаллик билан боғлиқ асосий муаммоларни ҳал этишга йўналтирилганлиги қайд этди.

Халқаро эътироф

Ўзбекистонда камбағаллик муаммосининг жиддийлиги ва уни ҳал этишда эришилган ютуқлардан келиб чиқиб, 27-28 август кунлари Тошкентда ва 29 август куни Самарқандда Кўп ўлчовли камбағаллик масалалари бўйича халқаро ҳамкорлик тармоғининг 9 йиллик юқори даражадаги анжуманини ўтказиш тўғрисида қарор қабул қилинганлиги бежиз эмас. Юқори даражадаги тадбирда жаҳон етакчилари, сиёсатчи ва иқтисодчилар, етакчи олим ва мутахассислар иштирок этади. Тадбир Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази (CERR) томонидан БМТТД ва Оксфорд камбағалликка қарши курашиш ва инсон капиталини ривожлантириш ташаббуси (OPHI) иштирокида ташкил этилди. Ўзбекистон камбағалликка қарши курашнинг муҳим масалаларини муҳокама қилиш учун дунёнинг етакчи экспертлари ва етакчиларини бирлаштирадиган майдонга айланади. Муҳокамалар глобал миқёсда камбағалликка қарши кураш стратегияларини такомиллаштириш бўйича тажриба ва натижаларни алмашишга қаратилган.

Ўзбекистонни мезбон давлат сифатида танлаш халқаро ҳамжамият томонидан мамлакатда камбағалликни камайтириш соҳасида амалга оширилаётган ислоҳотларни тан олиш, шунингдек, Барқарор ривожланиш мақсадларига мувофиқ камбағалликни бартараф этишда тараққиётни жадаллаштириш воситаси сифатида Кўп ўлчовли камбағаллик концепциясини амалга оширишдаги муваффақиятларни англатади, бу эса тажриба алмашиш учун янги имкониятлар очади.

Шу муносабат билан Самарқанд ва Тошкентда 9-олий даражадаги йиғилишнинг ўтказилиши 2020 йилда бошланган Ўзбекистонда камбағалликни камайтириш бўйича амалга оширилаётган муваффақиятли ишларнинг давоми сифатида кўриб чиқилиши керак, унинг самарадорлиги халқаро Европа ҳамжамияти томонидан Париж ва Лондонда аллақачон эътироф этилган. Ушбу иш халқаро ташкилотлар ва экспертлар ҳамжамияти билан яқин ҳамкорликда олиб борилмоқда. Тошкент ва Самарқандда кўп ўлчовли камбағаллик масалаларини муҳокама қилиш Ўзбекистонда ҳам, халқаро миқёсда ҳам камбағаллик муаммосини жадал ҳал этишга янги муҳим туртки беришга қаратилган.