TOSHKENT, 22-dekabr. /“Dunyo” AA/. 16-noyabr kuni Toshkent shahrida o‘tkazilgan Markaziy Osiyo davlat rahbarlari Maslahat uchrashuvida O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev mintaqaviy hamkorlikni mustahkamlashga qaratilgan bir qator tashabbuslarni ilgari surdi. Ayniqsa, Markaziy Osiyo Oqsoqollar kengashini taʼsis etish taklifi katta qiziqish uyg‘otdi. Baʼzilar uchun bu anʼanalarga qaytishdek tuyulsa, boshqalar uchun mintaqaviy diplomatiyaning yangi shakli bo‘lib ko‘rinadi. Ushbu tashabbusning asl maʼnosi nimada va u Markaziy Osiyoning kelajagi uchun qanday amaliy ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin? “Dunyo” AA muxbirining ushbu savoliga Strategik va mintaqalararo tadqiqotlar instituti direktorining birinchi o‘rinbosari Akramjon Neʼmatov javob berdi:

– O‘zbekiston Prezidentining Markaziy Osiyo Oqsoqollar kengashini tashkil etish tashabbusi haqiqatan ham alohida eʼtiborga loyiq, chunki u odatiy institutsional yechimlar doirasidan chiqib, mintaqamizning chuqur ijtimoiy va madaniy mantig‘iga tayanadi. Gap rasmiy organ yoki siyosiy tuzilma haqida emas, balki Markaziy Osiyo jamiyatlarining barqarorligi va ichki uyg‘unligini tarixan taʼminlab kelgan ijtimoiy kelishuv mexanizmlariga qaytish haqida bormoqda.

Markaziy Osiyo jamiyatlari tarixan ijtimoiy tinchlikni saqlash, nizolarni hal qilish va kelishilgan yechimlarni ishlab chiqish mexanizmi sifatida oqsoqollar institutiga tayangan. Rasmiy-yuridik tuzilmalardan farqli o‘laroq, oqsoqollar ishonch, tajriba, anʼanalarni bilish va jamiyat tomonidan tan olinishga asoslangan qonuniylikka ega edilar. Ijtimoiy xolislikning aynan shu shakli siyosiy o‘zgarishlar, tashqi tahdidlar va ichki ziddiyatlar sharoitida hamjamiyatlarning barqarorligini taʼminladi.

Ushbu mantiqni mintaqaviy darajaga ko‘chirish davlatlararo muloqotning o‘ziga xos norasmiy yo‘nalishini yaratishga imkon beradi, bu esa hozirgi siyosiy vaziyatning bosimi, mafkuraviy tafovutlar va tashqi taʼsirlardan xoli bo‘ladi. Oqsoqollar kengashi rasmiy institutlarning o‘rnini bosmaydi va davlat organlari bilan raqobatlashmaydi, balki ularni to‘ldiradi, rasmiylashtirishga tayyor bo‘lmagan nozik masalalar muhokama qilinishi mumkin bo‘lgan ishonchli muloqot maydonini yaratadi.

Mintaqaviy xavfsizlik nuqtai nazaridan, Oqsoqollar kengashi preventiv diplomatiya vazifasini bajarishga qodir. Uning aʼzolari yuksak maʼnaviy obro‘-eʼtiborga va mintaqaviy xususiyatlarni chuqur bilish, keskinlashuv xavfini o‘z vaqtida aniqlash, vaziyatni yumshatish, inqirozli holatlarda vositachilik qilish va muammolar ochiq bosqichga o‘tmasidan avval murosali yechimlarni taklif etish qobiliyatiga egadirlar. Bunday yondashuv mojarolarning oldini olishning eng yaxshi xalqaro tajribalariga mos kelib, shu bilan birga Markaziy Osiyoning o‘ziga xos anʼanalariga asoslangan.

Oqsoqollar kengashi "ijtimoiy yelim" sifatida mintaqaviylikni mustahkamlashda alohida ahamiyatga ega. Rasmiy integratsiya mexanizmlari ko‘pincha suverenitetning cheklanishi, ishonchsizlik va milliy manfaatlarning farqlanishi bilan to‘qnash keladigan sharoitda, aynan norasmiy institutlar umumiylik, birdamlik va o‘zaro masʼuliyat tuyg‘usini saqlab qolish imkonini beradi. Oqsoqollar kengashi mintaqaviy qadriyatlar - yaxshi qo‘shnichilik, o‘zaro hurmat, bag‘rikenglik, murosa va tinch-totuv yashashning targ‘ibotchisi va ifodachisiga aylanishi mumkin.

Bundan tashqari, Oqsoqollar kengashining maslahatchi sifatidagi roli uzoq muddatli va oqilona qarorlar qabul qilishga ko‘maklashadi. Oqsoqollar bir lahzalik siyosiy hisob-kitoblarga emas, balki tarixiy tajriba, madaniy xotira va jamoatchilik kayfiyatini tushunishga tayanib, umumiy mintaqaning barqaror rivojlanishiga qaratilgan tavsiyalar bera oladilar. Bu, ayniqsa, suv-energetika resurslari, ekologik tahdidlar, migratsiya, transport jihatidan o‘zaro bog‘liqlik va gumanitar hamkorlik masalalarida muhim ahamiyatga ega.

Oqsoqollar kengashi Markaziy Osiyo mamlakatlari jamiyatlari nazarida mintaqaviy hamkorlikning qonuniyligini kuchaytirishi muhimligini taʼkidlash lozim. Uning faoliyati nafaqat elitalar, balki mintaqa xalqlarining ham qaror qabul qilish jarayonlariga jalb etilganlik hissini uyg‘otadi. Shu tariqa, davlatlar va jamiyatlar o‘rtasida, avlodlar o‘rtasida, o‘tmish tajribasi hamda kelajakdagi taraqqiyot strategiyalari o‘rtasida ko‘prik yaratiladi.

Shuni taʼkidlash kerakki, mintaqalarning barqarorligi nafaqat shartnomalar va institutlar orqali, balki o‘zaro munosabatlarning meʼyorlari, qadriyatlari, o‘ziga xosligi va anʼanalari orqali ham shakllanadi. Shu maʼnoda Oqsoqollar kengashi Markaziy Osiyo o‘ziga xosligini shakllantirish vositasi bo‘lib, mintaqa umumiy tarixiy yo‘l, umumiy muammolar va umumiy taqdir makoni ekanligi haqidagi tasavvurni mustahkamlaydi.

Umuman olganda, Oqsoqollar kengashini umumiy tarixiy yo‘l, umumiy muammolar va umumiy kelajak uchun masʼuliyat bilan birlashgan Markaziy Osiyoning barqarorligi va subyektivligini mustahkamlash vositasi sifatida ko‘rish mumkin. Ushbu tashabbusning strategik qiymati ham aynan shunda.